Takaitaccen Tarihin Shaick Abdurrahman Al-Akhdari Marubucin Littafin Akhdhari

Wani malami ne dan kasar Aljeriya wanda cikakken sunansa Abu Yazid ‘Abdur Raḥman bin Muhammad al-Saghīr bin Muḥammad bin ‘Amir. An fi saninsa da “al-Akhdari” Yakasan ce mabiyin mazhabar Maliki a fiqhu. Ana yi masa kallon daya daga cikin manyan malaman addinin musulunci da kuma fitattun malaman kasar Algeria a karni na 10 bayan hijira.

Yawancin tushe sun yarda cewa an haife shi a Nabṭūs kuma ya girma a can, a shekarunsa na farko. Nabṭūs ƙauye ne da ke da tazarar kilomita 10 daga Baskara. An haife shi a shekara ta 920H/1514 miladiyya bisa mafi ingancin ruwaya. Shaihu Abdur Raḥman al-Akhdari ya taso ne a muhallin da ke cike da ilimi da adalci. Mahaifinsa, Muhammad al-Saghīr, ya ba shi abin da yake bukata ta fuskar tarbiyya, ilimi da ɗabi’a. Al-Akhḍarī ya samu taimakonsa wajen neman ilimi ta hanyar dagewa kan koyo tun yana karami. An haife shi a cikin dangi mai himma ga karatu kuma hakan ya taimaka masa wajen neman ilimi. An san shi da Dinbin ilimi ta yadda ya kware a darussa daban-daban.

Al-Akhḍarī yayi tafiye-tafiye neman ilimi, wanda ya ba shi ingantaccen iliminsa. Daya daga cikin tafiye-tafiyensa ya kai shi Tunis don yin karatu a shahararriyar jami’ar Zaytuna. A lokacin da suke karatu da zama tare da manyan malamai, tushen iliminsa ya karu sosai. Bayan zamansa a can, tafiyarsa ta kai shi Binṭways don ya sake yin tafiya zuwa Konstantinoful kasancewar ita ce babbar cibiyar ilmantarwa a lokacin. A nan ne ya gamu da malamai da dama ya yi karatu da su, ya kuma karbo daga iliminsu. Bayan haka, ya koma Binṭways ya zauna a can yaci gabada gudanar da makarantar da kakansa Muhammad bn ’Amir ya kafa. Makarantar ta kasance cibiya ce ta ilmantarwa wadda iliminta ya haskaka sararin da ke kewaye da ita. Al-Akhdari ya zauna a makarantar yana koyarwa da bayar da darasi ga dalibai da samar da malamai. Babbar makaranta ce wadda take da ginshikinta na Al-Akhdari kuma ta ja hankalin masu neman ilimi da dama  suka fara zuwa makarantar daga kowane zurfin kwari da ƙasa mai nisa ciki har da yankin kudancin ƙasar da kuma daga Konstantinoful da kewayenta.

Shaykh Abdur Rahman al-Akhdari yakasance yana son ya dauki lokaci ya kadaita (khalwa) kasancewar ya kasance mutum wanda ya bar abin duniya (zāhid) kuma ya dauki lokaci mai yawa wajen ibada (‘ibadah). Daga lokaci zuwa lokaci, yakan yi tafiya zuwa duwatsun da ke kewaye kuma ya sami hutawa a wurin da kuma ƙaruwa. Daya daga cikin wadannan tsaunukan dayake tafiya akwai tsaunin Ahmed Haddu da tsaunin Iyād da ke cikin jejin Al-Awras da ke kan iyaka da sahara. A wannan tsaunin ne ya rubuta littafansa da dama kamar su Al-Durratul Bayda’ da ya rubuta a lokacin da yake kan dutsen Ahmed Haddu. Yayin da yake kan dutsen Iyād, ya rubuta sharhi kan littafinsa na lafazin larabci mai suna Al-Jawhar al-Maknun kamar yadda muka samu cewa a karshen littafin ya rubuta cewa, “An kammala wannan littafi ne a daren Juma’a mai albarka a ranar karshe. na Rabi’ul Awwal a shekara ta 952 a wani yanki na Dutsen ‘Ya’adi.

MALAMANSA

• Ya yi karatu a wurin mahaifinsa, Shaykh Muhammad al-Saghīr, matakin farko a fannin ilmin lissafi da gado.

• Ya yi karatu wurin dan uwansa Shaihu Ahmed wanda shi ne babba a cikin ‘yan uwansa. Ya karanci shari’a (fiqhu), da azanci (manṭiq),  bayān Shaihu Ahmed bai rubuta wani littafi ba.

• Shaykh Abu Abdullahi Muhammad bn Ali al-Khurubi wanda masanin fikihu ne (fakih), mawallafin littafan Hadisan Manzon Allah s,a,w (muḥaddith),  An haife shi a wani kauye kusa da Tripoli a Libya amma ya girma a Aljeriya. Al-Akhdari ya yi karatu tare da shi. Shaykh Abu Abdullah ya rubuta Dhawil Aflas fi Akhbāri Fās (littafin birnin Fes), Al-Uns fī al-Tanbīh ‘an ‘uyūb an-nafs (littafi akan aibun kai), da Muzīl al-Lubs (littafi). akan sirrin ginshikai biyar). Ya rasu a shekara ta 963 Hijira.

• Shaykh ‘Abdur Raḥman ibn al-Qur’an wanda ke zaune kusa da kauyen fulūqah. Al-Akhdhari ya amfana sosai da shi.

• Shaykh ‘Umar ibn Muhammad al-Kammad wanda aka fi sani da “Al-Wazzan”. Ya kasance daya daga cikin manya-manyan malaman Konstantinoful kuma ya kasance fakih, sūfi kuma masanin hankali da ruwayoyi. Wasu daga cikin ayyukansa sun haɗa da Al-Biḍā’ah al-Muzjah, fatawoyi a kan shari’a da akida,

Shaihu Abdur Raḥman al-Akhdari ya kasance yana hidimar Musulunci ta hanyar koyarwa da karatu kuma ya ci gaba da haka har zuwa karshen rasuwarsa. Malaman tarihin da suka yi nazari a kan rayuwarsa sun yi sabani a kan shekarar da ya rasu amma mafi tsananin ra’ayi shi ne ya rasu a shekara ta 983 bayan hijira. Ya rasu a wani yanki da ake kira “Kuhāl” sannan aka kai shi mahaifarsa domin yi masa jana’iza a kusa da Muhammad ‘Amir da kuma dan uwansa Ahmed bn Muhammad. Wannan wata bukata ce da ya yi wa dalibansa a lokacin da yake jinya. A nan ne aka binne shi kuma har yau kabarinsa sananne ne kuma mutane suna ziyartar kabarinsa. Shaykh Abdur Rahman al-Akhdari yana daga cikin salihai ma’abocin Allah (awliyā’) wanda Allah ya ce game da su: “Lalle ne masoyan Allah ba za su ji tsoro ba, kuma ba za su yi bakin ciki ba agobe kiyama. Yana daga cikin wadanda suka kashe rayuwarsu wajen hidimar ilimi da addini.

LITTATTAFANSA

Al-Akhḍarī ya rubuta littafai sama da 20 da suka hada da nassosi, tafsirai, da waqoqi. Wasu an buga su kwanan nan, wasu sun wanzu a matsayin tsofaffin kwafi, wasu har yanzu suna cikin sigar rubutun wasu kuma sun lalace ko sun ɓace. Ga jerin wasu daga cikin ayyukansa:

1- Al-Jawhar al-Maknun fī Thalathati funūn, wanda littafi ne akan furucin (balāghah).

2- Tafsirin Al-Jawhar al-Maknun.

3- Al-Sirāj fil Hay’ah, wakar da aka rubuta akan ilmi  yana dan shekara 19.

4- Al-Durrah al-Bayḍā’ fī aḥsan al-Funūn, waqe mai layi 500 akan gado da lissafi wanda ya rubuta yana dan shekara 20 yana karatu a wurin mahaifinsa. Ya fara rubuta sharhi kan wannan littafi amma an sace shi kafin ya kammala shi. Daga nan aka dawo amma duk da haka bai iya kammalawa ba.

5- Tafsirin Sanūsiyyah, Littafin Aqida (Aqida).

6- Al-Sullam al-Murawnaq, waka mai lamba 143 kan ka’idojin hikima wanda ya rubuta a lokacin yana dan shekara 24.

7- Tafsirin Al-Sullam

8 – Waka akan ka’idojin Nahawu.

9- Al-Durrar al-Bahiyya, fassarar littafin nahawu al-Ajrumiyyah.

10-Al-Faridah al-Gharra’, waka akan akida (‘aqida).

11- Kudusiyyah, waka akan tsarkake ruhi (tashawwuf) riko da gaskiya da barin bidi’a.

12- Mukhtasar Fil Ibadat kuma wannan shine littafin da ke gabanka wato Akhdhari.

13- Gargadi na bidi’a akan illolin bidi’a.

14- Wakar yabon Annabi Sallallahu Alaihi Wasallama.

15- Mishkat al-Nās.

16- Nasīhatul Shabbab, wanda ya rubuta a matsayin nasiha ga samarin zamaninsa.